DIKHUKPA YAKSHA: कोङपी सेन्सा सेन्सा_______

किरात राईहरुको एकता र भाषाको तगारो

नेपालको इतिहासमा किरात राजा यलम्बरको पाला देखि आज सम्मलाई अध्यायन गर्दा देशको हरेक कालखण्डमा उतार चडाबहरु पार गर्दै किरात वंश मध्येका यी किरात राई जातिहरुले सिंगो मुलुकको हरेक आपत बिपत वा सम्बृद्धि र विकासको लागि आफ्नो बुद्धि, बिवेक र क्षमताले सके सम्मको अथक सहयोग र सहभागीतामा जुट्दै देशमा रहेका बिभिन्न बर्ग, जातजाती र भाषा भाषीहरु संग बलियो मित्रता, आपसी बिश्वास र सदभावनाको विकास सगै आफ्नो राई जातीको पहिचान् लोकप्रियता र विकासको भर्‍याङ्मा एक पछि अर्को खुड्कीला उक्लने क्रम अन्य बर्ग र जातजातिहरुलाई पनि अनुरसणिय बनेको छ भन्दा कुनै फरक पर्दैन होला। राईहरुको आफ्नो गणना र तथ्याङ्कमा हाल राईहरुको संख्या ९ लाख रहेपनि नेपालको राष्ट्रिय जनागणना अनुसार ७ लाख भनिए पनि जे होस् आखिर ७-९ लाख राई जातिहरु नेपालको पूर्वाअन्चल र मध्येमाअन्चलमा मात्र सिमित नरहेर हाल अधिराज्य भरिनै कुनै न कुनै प्रकारले बस्दै आएको तथ्याङले जनाउछ । हुन त भखरै बान्तवा भाषा अध्यायन तथा अनुसन्धान् कर्ता हान्डोङ् विश्वविद्यालय कोरियका प्राध्यपक क्वाङ् जु च्छोका अनुसार किरात वंश चीनको याङ्चि र ह्याङ्हो नदि हुदै अन्य धेरै देशमा पनि फैलिएको हुन सक्ने बलियो आधारहरु बताए पनि ति कुराहरु अध्यायन र अअनुसन्धानकै क्रममा छन् । यी राई जाति हरुलाई आज पनि गाउँ बस्ती र पहाडको कुना कन्दराहरुमा विद्यमान रहेपनि हामी किरात वंश मध्येकै केहि ब्याक्तिहरुले राई किरात होइन किरात लिपी हाम्रो मात्र हो भन्ने अति संकृर्ण र निररर्थक बिचार र अभिब्यक्ति दिने गरेको पाइन्छ । तर त्यो समस्त जातिको अभिब्यक्ति पनि त होईन । त्यो समूदायमा पनि धेरै बिद्वान् ब्यक्तित्वहरु छन् । जसलाई भूत वर्तमान भविष्य तीनैकालको ग्यान् छ । त्यसैले उहाँहरुले राई मित्रहरु अन्यथा नसोच्नु होला , कार्तिकमा भुक्नुले कुनै अर्थ राख्दैन । अन्नको थुप्रोमा २-४ वटा घुन त परिहाल्छ भन्ने रोचक् तर्क दिनु हुन्छ । हो बास्तबमा लामो यात्राको क्रममा झिना मसिना कुरामा अल्झिनु पनि उचित होइन । हाम्रो गन्तब्य लामो छ । यहि बिश्वको हामी जस्तै मानिसहरु अंतरिक्षमा बस्ती बसाउने योजनाको होडमा शीतयुद्ध गरिरहेको बेला हामी भने जाति र लिपिको कुरामा के को पाखुरा खैचा खैचि गर्ने ? हुन त राईहरुमा जातिय भेदभाब आज मात्र होइन प्राचिन समय दिखिनै थिएन भन्ने कुरा त राई गाउँ बस्तीमा बस्ने एक्लो अन्य जातिले आपत, बिपतमा मेरो कोहि दाजु भाई छैन म पनि तपाईहरुको दाजुभाई हुन पाउँ भनि रक्सिको कठुवा राखेर बिन्ति गर्दा लौ ठिकै छ आज देखि तिमी पनि राई भयौ भनेर स्विकारेको सत्य घटनाहरुबाट पनि राईहरुको जातिय दुष्मन कोहि पनि हुदैन भन्ने पुष्टि हुन्छ । अन्य जातिको कारण आफु पछि परेको हुँ भन्ने गलत सोचमा बिश्वास पनि राख्दैन । राईहरु आफ्नो जाति मात्र संगठित भएर अगडि बड्नु वा अन्य जातिहरुको भावनालाई कुल्चिन कहिले पनि चहादैनन । मात्र एक जातिको बिकासले समस्त राष्ट्र सम्बृद्धि हुन सक्दैन भन्ने मान्यता हो । एक खुट्टे ओदानमा भात पाक्दैन भन्ने सत्य कुरालाई आत्मसाथ गर्छ । रिसको आबेगमा जस्तै भुल गरे पनि एकै छिन पछि गल्ति स्विकारेर प्रयास्चित गर्नु राईहरुको बिशेषता जस्तै देखिन्छ । अरुको प्रगतीमा हौसला दिनु र अरुको दु:खलाई आफ्नै दु:ख सम्झेर सहयोग गर्नु राई जातिको जातिय धर्म हो । राई जातिहरुमा यति स्वच्छ भावना र बिबेक हुदा हुदै पनि राई जातिमै भाषिक बिबिधता हुनु । एक राईले बोलेको कुरा अर्को राईले नबुझ्नु बडो बिडम्बना नै छ । हिजो के कसरी बिबिध भाषाहरु प्रयोग भएको भए पनि त्यो इतिहास तिर लाग्नु भन्दा आज र भोलिको ब्यबहारिक कठिनाईको पक्षलाई हामीले बुझ्नु जरुरी छ । अन्य जनजातिको भाषा बिकासको मुख्य कारण एक जात एक भाषा नै प्रमुख कारण हुन । तर राईको जात एक भाषा अनेक भएकै कारण धेरै राई भाषाहरु लोप हुने अवस्थमा पुगेको छ । बाबु थुलुङ् आमा वान्तावा हुदा बाबु आमाकै भाषा नमिले पछि घरमा बोल्ने कुरै भएन अनि नानिहरुले कसरी सिक्ने राई भाषा ? मेरो पनि बाबु वान्तावा आमा साम्पाङ मेरो गाउमा वान्तावा मेरो बाबु मात्र अरु सबै साम्पाङ् मैले वान्तावा भाषा बोलेको कहिले सुनिन कसरी सिक्ने ? यो समस्या मेरो मात्र होइन हजरौ राईहरुको समस्या हो । यहा भाषा लोपको कुरा मात्र होइन राईहरुको एकतामा पनि भाषा बिबिधता नै बाधक भएको तितो सत्य हो । सर्बप्रथम नेपाल सरकारको संचार माध्यामबाट वान्तावा भाषामा समचार प्रसारण हुदा अन्य थरका राईहरुमा खुशि भन्दा निराश देखिनुले पनि राईहरुको एकतामा भाषा नै बाधक हो भन्ने कुरा प्रमाणित भैसकेको छ ।
यी सबै कठिनाईहरुलाई ह्र्दयङ्गम् गरी हामी राई हरुले पनि जात एक भाषा एकको सिदान्त अवधारण गर्नु नितान्त जरुरी देखिन्छ । सबै थरको भाषालाई एकै ठाउमा समायोजन गरी एक सरल र बैज्ञानिक राई भाषा निर्माण हुनु जरुरी छ । एक थरको भाषालाई नाममा प्रयोग गर्ने अर्को थरको सर्बनाममा, अर्कोको क्रियामा, अर्कोको ,बिशेषणमा प्रयोग गर्ने यहि प्रकारले सबै थरको भाषालाई समायोजन गरिदा सम्पुर्ण राई जातिलाई निस्चय नै मान्य हुनेछ । जुन कुराले भाषा बिकास र राई एकतामा रातारात अविश्वास बड्दै जाने निश्चिय नै छ भन्ने कुरामा दुई मत छैन । यसको लागि राई हरुको अगुवाई गर्ने किराय जस्तो संस्थाले पहल गरिनु पर्दछ । राईहरुको अगुवाई पुर्खहरु र अहिलेको बौद्धिक जमातलाई एकै ठाउमा राखि समस्यको मुल्यंकन र समधानको उपाय खोजिनु जरुरी छ । होइन भने किराय जस्तो संस्थाले राई संस्कृति, भाषा र एकताको लागि बर्षमा दुई पटक उधौलि उभौलीमा साकेन्वा/साकेला नचाएको भरमा न भाषा र संस्कृति बिकास हुन्छ न जातिय एकता नै हुन्छ । यो त खुट्टा भाँचिदा हातमा पट्टी बाँधिए जस्तो मात्र हुने छ । राईहरुको एकताले राई जातिको मात्र होइन सबै जातिहरुको मुक्तिको लागि क्रियाशिल होस् । सम्प्रदायिक्ता सोच कहिले पनि नलियोस् । यहि शुभकामना । आदर्णिय राई तथा गैरराई पाठक मित्रहरु राई संस्कृति र भाषा बिकास अनि राईहरुको एकताको लागि के गर्नु जरुरी छ ? तपाईहरुको बिचारको लागि सदैव स्वागत गर्न चहान्छु ।

साभार श्रोतः विभिन्न पत्रपत्रिका र वेभ बल्ग

Tuesday, March 10, 2015

कोङपी सेन्सा सेन्सा________

No comments:

Post a Comment